Eigenwaarde en zelfvertrouwen bij hooggevoelige kinderen

5 december 2012 door Sabijn Arts

[Oorspronkelijk gepubliceerd in Kinderwijz sept/okt 2012]

Meer en intenser waarnemen

Hooggevoelige kinderen, met hun gevoeliger zenuwstelsel en energiesysteem, krijgen per dag meer informatie te verwerken dan hun leeftijdsgenoten,omdat ze meer waarnemen via al hun zintuigen en via hun energiestelsel en omdat ze wat er aan informatie binnenkomt intenser ervaren. Dit houdt in dat ze meer tijd nodig hebben om de dagelijkse gebeurtenissen te verwerken en ook dat hun emmer aan dagelijkse ervaringen eerder vol is.Voor ouders is het belangrijk om te ontdekken wat bij hun kind de signalen van overprikkeling zijn en wat hun kind kan helpen om bij overprikkeling weer tot zichzelf en tot rust te komen.

Eva, 10 jaar en hooggevoelig, komt iedere dag erg moe uit school. Ze heeft veel last van de sfeer in de klas (veel onrust en ruzie) en ze merkt dat het niet goed gaat metde juf. Eva weet zich geen raad met alle gevoelens die bij haar binnenkomen. Ook wordt ze regelmatig gepest. Eenmaal thuis wil Eva het liefst niks. Ze is verdrietig dat ze wordt gepest en durft niet altijd tegen haar ouders te zeggen wat er is. Thuis heeft ze huilbuien en reageert ze haar frustraties op haar broertje af. Ook pikt Eva spanningen tussen haar ouders op.

Wat kunnen signalen van overprikkeling zijn?

  • Snel/meer huilen
  • Moe zijn
  • Toenemende driftbuien
  • Niks willen
  • Eczeem
  • Twinkel is uit de ogen
  • Snelle irritatie
  • Afreageren / meer ruzie met broer / zus / ouders
  • Moeite om zich te concentreren
  • Druk gedrag
  • In zichzelf gekeerd
  • Niet naar school willen

Wat helpt je kind om zijn zenuwstelsel weer tot rust te laten komen?

Als ouders en kinderen weten wat kan helpen bij milde of sterke overprikkeling, geeft dat rust en vertrouwen. Kinderen vinden het heel fijn als ze zelf weten wat helpt. Wat werkt, is voor ieder kind weer anders en kan ook per leeftijdsfase verschillen. Het is stimulerend om ouders en kinderen een collage met foto’s te laten maken van wat helpt. Dat is goed voor hun eigenwaarde en is meteen een inspirerende visuele reminder.

Denk bijvoorbeeld aan:

  • natuur: strand, bos
  • buiten spelen: ravotten, voetballen, trampoline springen
  • relaxen: boekje lezen, muziek luisteren, in bad, even tv kijken, pyjamadag
  • sporten: een sport die goed past, waar de focus op plezier ligt en niet op prestatie
  • fysiek contact: knuffelen, massage
  • fijne plek in huis: op bed of de bank
  • creatief bezig zijn: zingen, tekenen, dansen,bouwen, muziek maken
  • visualisatieoefening, ademhalingsoefening, mindfulnessoefening
  • empathie en gevoel tonen, zodat kinderen voelen dat ze worden gezien en zichzelf mogen zijn
  • praten: sommige kinderen hebben er behoefte aan om te kunnen uiten wat hun dwarszit

In de sessies met Eva sta ik met haar stil bij wat hooggevoeligheid is. Er valt een last van haar af als ze hoort dat één op de vijf kinderen hooggevoelig is. Ook laat ik haar door middel van tekeningen zien hoe ze waarneemt. Ze voelt zich gezien en serieus genomen. Samen met Eva en haar ouders kijk ik naar wat haar helpt tot rust te komen en ook naar wat haar weer oplaadt. Eva maakt van deze lijst een collage, die ze in haar kamer hangt:

  • boek lezen op bed
  • knuffelen met de hond
  • douchen/een bad nemen
  • dansen
  • tekenen
  • met vriendinnetje spelen
  • een film kijken
  • visualisatieoefening, ontspanningsoefening
  • massage

Aanvoelen van emoties en sfeer

Hooggevoelige kinderen voelen snel emoties en sferen aan. Ze zijn sterk begaan met anderen en houden van harmonie en een goede sfeer. Ook voelen ze zich vaak erg verantwoordelijk voor hoe het met anderen gaat. Ik zie regelmatig dat deze kinderen te sterk gericht zijn op de behoeftes van de omgeving en te weinig op die van zichzelf. Hooggevoelige kinderen nemen vaak gevoelens van anderen over zonder door te hebben dat dit gebeurt. Ze weten dan niet waarom ze zich ineens boos of verdrietig voelen en denken dat het hun eigen gevoel is. Dit kan heel verwarrend en lastig zijn. Het is belangrijk dat ze leren dit te onderscheiden. Voor deze kinderen is het essentieel hun eigen grenzen, gevoelens en behoeftes in hun lichaam te voelen (door meer bewust stil te staan bij wat hun lichaam aangeeft) en daar vervolgens naar te handelen. Ze leren de taal van hun lichaam kennen. Dit is altijd een belangrijk onderdeel van de begeleiding van kinderen in mijn praktijk.

Ik laat Eva iedere sessie contact maken met haar lichaam. Dit doe ik aan de hand van ontspanningsoefeningen, mindfulnessoefeningen, focusing (Gendlin), het waarnemen van de eigen energie en visualisaties. Ze staat stil bij wat ze op dat moment waarneemt. Eerst laat ik Eva contact maken met lichamelijke sensaties en daarna met haar emoties en de begrenzing van haar energieveld. Ze wordt zich bewust waar ze het voelt in haar lichaam als ze zich goed voelt, bijvoorbeeld als ze blij is of ontspannen, of trots. En wat en waar ze het voelt als de juf of een klasgenoot boos wordt of als ze merkt dat haar ouders ruzie hebben gehad. Ze merkt dat in die situaties haar eigen prettige gevoel helemaal wordt weggedrukt.

Doordat Eva bewuster stilstaat bij wat er in haar lichaam gebeurt, merkt ze steeds sneller als er iets binnenkomt wat niet van haar is. Haar begrenzing tussen zichzelf en haar omgeving wordt sterker. Het helpt haar als ze op lastige momenten in de klas haar hand op haar buik legt zodat er minder binnenkomt. Ze voelt zich door deze veranderingen een stuk veiliger en zekerder.

Ook help ik Eva onderscheid te maken tussen situaties waarin het fijn is dat ze een ander kan helpen, en situaties waarin ze iets voelt en er niks mee hoeft te doen, zoals met de juf. Dat is een heel nieuw concept voor haar. In het begin druist het in tegen haar gevoel anderen te willen helpen. Ik zeg dat ze helpend van aard is en dat dat blijft, maar dat het ook belangrijk is dat ze zichzelf helpt. Eva snapt dit intuïtief. Ze merkt dat ze zich, door hierop te letten, blijer voelt en minder moe uit school komt.

Ter ondersteuning van dit proces krijgt ze ook nog een mp3 mee met een op haar toegespitste visualisatie-oefening.

Een kind met een sterk zelfgevoel zal vanzelfsprekend sneller opmerken wanneer er een gevoel van een ander binnenkomt en weerbaar reageren zodat hij in zijn eigen energie blijft. Voor jezelf opkomen op een manier die bij je past, is een belangrijk thema voor de meeste hooggevoelige kinderen. Deze kinderen zijn zich er sterk van bewust dat ze een ander niet willen kwetsen en overzien de mogelijke consequenties. Het is heel belangrijk dat ze mogen kiezen voor zichzelf en nee mogen zeggen. Mijn ervaring is dat weerbaarheid heel goed aan te leren is, door stap voor stap te oefenen met situaties, eerst in de veilige omgeving in mijn praktijk en dan in het echt.

Eva wil niet schelden of nare dingen terugzeggen als een kind vervelend doet. Daar houdt ze niet van. Maar ze weet niet hoe ze dan wél kan reageren en is ook bang dat als zij iets terugdoet het pesten dan erger wordt. In de sessies met Eva sta ik er eerst met haar bij stil dat de meeste hooggevoelige kinderen niet snappen waarom kinderen zo gemeen tegen elkaar doen en ook dat ze niet gemeen terug willen doen. En dat er veel meer kinderen zijn die het spannend vinden om iets terug te zeggen. En dat je kunt leren reageren op een manier die bij jezelf past. Eva komt tot rust als ze dit hoort. Ze voelt zich gezien en niet meer de enige die hiermee zit. Vervolgens oefenen we een paar sessies met elkaar met situaties die zich op school voordoen. Ik laat haar experimenteren met haar houding, stem, ogen/gezicht en woorden. Op het moment dat ze zich zeker genoeg voelt, probeert ze het uit op school. Al na twee weken merkt ze dat het pesten minder wordt en na een maand stopt het helemaal. Ze had niet verwacht dat het zo snel over zou gaan.

Ik neem contact op met school. In het daaruit voortvloeiende overleg bespreek ik het pesten. De leerkrachten pakken het daarna strenger aan. Eva voelt zich hierdoor gesteund.

Open en compassievolle basishouding

De afgelopen jaren is in mijn gesprekken met ouders en hun hooggevoelige kinderen steeds weer gebleken dat een open en compassievolle basishouding naar hun kind en henzelf essentieel is voor ouders. Op deze manier kunnen ze helderder waarnemen wat hun kind nodig heeft, wat de kwaliteiten en de kwetsbaarheden van hun kind zijn en hoe ze daarmee om kunnen gaan.

Vanuit een open, liefdevolle houding kunnen ouders gemakkelijker en prettiger onderzoeken waar bepaalde overtuigingen, wensen en verwachtingen richting henzelf en hun kind vandaan komen. En of die passen en werken of niet.

De moeder van Eva vindt de sociale ontwikkeling van haar dochter belangrijk. Ze wil daarom graag dat Eva aan een teamsport doet. Moeder heeft zelf gehockeyd en heeft daar heel goede herinneringen aan. Haar ouders waren ook fanatieke hockeyers. Eva zit nu ook op hockey. In de sessies geeft ze aan dat ze eigenlijk liever wil dansen. Dat is iets wat ze echt heel leuk vindt. Ze heeft het gevoel dat haar ouders dat erg jammer vinden en dat het niet oké is wat zij leuk vindt. Tijdens een gesprek met haar ouders blijkt moeder het inderdaad erg jammer te vinden. Het is zo’n familietraditie en ze hoopt dat Eva het toch wel leuk gaat vinden. Ik adviseer hun om Eva het hockeyseizoen af te laten maken en daarna het dansen uit te proberen om haar te stimuleren in haar eigen kwaliteiten, en ook omdat ik verwacht dat wanneer Eva’s ouders haar passie voor dans serieus nemen, dit de relatie tussen ouders en Eva positief zal beïnvloeden.

Eva danst nu iedere week, verheugt zich op de dansles en heeft er twee vriendinnetjes. De dansjuf geeft aan dat Eva er talent voor heeft en dat ze het zo lekker doet in de groep. Voor moeder was het een belangrijke ervaring. Ze had geleerd meer op haar dochter te vertrouwen, en zich te realiseren dat, door beter te kijken naar wie Eva is, juist haar sociale ontwikkeling en zelfvertrouwen groeien.

Een open houding brengt ouders in contact met hun intuïtie, hun eigen antwoorden op wat het beste werkt voor hun kind. Veel ouders krijgen die signalen,maar vinden het moeilijk om daarop te vertrouwen. Gesprekken met een psycholoog of coach kunnen dat proces ondersteunen.

Goed voor jezelf zorgen

In mijn praktijk zie ik keer op keer dat als ouders ook goed voor zichzelf zorgen ze blijer zijn, meer in balans en en dat het thuis daardoor een stuk soepeler verloopt. Bij de meeste ouders krijgt dit door de drukte van alledag te weinig aandacht.
Als ouders te veel stress ervaren reageren ze niet zoals ze willen. Ze zijn dan sneller geïrriteerd, boos, ongeduldig, of hebben weinig zin om iets met hun kind te ondernemen. Hooggevoelige kinderen reageren sterk op spanning en stress van ouders, ze raken er sneller van overprikkeld dan kinderen die niet zo gevoelig zijn.

Oefening zelfzorg voor ouders

Neem een moment voor jezelf. Houd een notitieblok en pen bij de hand. Ga lekker zitten, voel je voeten op de grond, sluit je ogen en richt je aandacht naar binnen. Haal een paar keer adem richting je buik en stel je dan voor dat je een helder contact hebt met je eigen intuïtie (door daaraan te denken gebeurt dat vanzelf). Vraag dan aan jezelf:

(Antwoorden kunnen zich aandienen via beelden, gevoelens en gedachten)

  • Wat heeft mijn lichaam nodig? Noteer wat er naar voren komt, maak het zo concreet mogelijk, bijvoorbeeld: ontspanning – concreet: massage, slaap, sporten.
  • Wat voed mij? Waar word ik blij van? Bijv. plezier, lachen – concreet: met vriendin afspreken, leuke film kijken,
  • Waar ontspan ik van? Bijv. natuur, bad – concreet: naar strand, in bad.
  • Wat heeft mijn ziel nodig? Bijv. rust en ruimte – concreet: naar het strand, meditatie.

Het is belangrijk vervolgens met ouders te kijken hoe ze een paar van hun antwoorden direct in praktijk kunnen gaan brengen.

Communicatie

Hooggevoelige kinderen zijn kinderen die leven vanuit hun hart. Deze kinderen hebben prachtige kwaliteiten. Ze leven met overgave. En hebben een sterk invoelend vermogen. Ze zijn erg begaan met mensen, dieren en de natuur. Ze zijn puur, vindingrijk en hebben talenten op creatief vlak. Ze hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel en verafschuwen geweld. Het zijn kinderen met wijze gedachten en uitspraken. Ze hebben behoefte aan autonomie.

Wat is belangrijk in de communicatie tussen ouders en hun hooggevoelige kind?

Dat ouders:

  1. echt zijn, niet perfect.
  2. vanuit gelijkwaardigheid praten en tegelijkertijd grenzen stellen die bij de ouderrol horen.
  3. hun kind serieus nemen.
  4. hun kind de ruimte geven om zijn of haar verhaal te vertellen. Dat ouders niet meteen met hun eigen mening komen.
  5. hun kind niet veroordelen.
  6. aanwezig zijn als ze met hun kind samen zijn.
  7. plezier maken met hun kind.
  8. congruent zijn.
  9. hun beloftes nakomen.

Met de ouders van Eva spreek ik over de communicatie thuis, de spanningen en hun verwachtingen ten aanzien van Eva. Haar ouders besluiten een paar gesprekken te hebben met een relatie-coach.

Gaandeweg beseffen ze zich dat ze in het contact met Eva minder snel met hun mening of oordeel moeten komen en dat het voor Eva heel belangrijk is dat ze van haar ouders voelt dat ze benieuwd zijn naar wie zij is en dat dat helemaal goed is. Dat ze even trots op haar zijn als op haar broertje, ook al vindt zij andere dingen leuk dan haar ouders. Deze verandering bij Eva’s ouders zorgt voor een veel betere relatie tussen haar en haar ouders. Eva klaart op en vertelt meer wat haar bezighoudt. De ouders zien een dochter die weer lekker in haar vel zit.